Administracja publiczna zajmująca się budownictwem działa w dwóch obszarach:
• administracji architektoniczno - budowlanej (aab)
• nadzoru budowlanego (nb)

Natomiast w układzie poziomym administracja publiczna w budownictwie wykonywana jest na szczeblach:
• powiatowym, odpowiednio przez: starostę (aab) i powiatowego inspektora nadzoru budowlanego - PINB (nb)
• wojewódzkim, odpowiednio przez: wojewodę (aab) i wojewodę przy pomocy wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego - WINB (nb)
• centralnym, przez Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego - GINB, łączącego w sobie funkcje organu administracji architektoniczno - budowlanej i nadzoru budowlanego.
Organy administracji publicznej działającej w budownictwie oraz ich aparaty pomocnicze zostały przedstawione na schemacie.

Nadzór budowlany jako administracja zespolona
Od dnia 1 stycznia 1999 r. nadzór budowlany funkcjonuje w ramach administracji zespolonej. Administracja zespolona na terenie województwa działa pod zwierzchnictwem wojewody. Zgodnie z obowiązującą zasadą decentralizacji kompetencji, wprowadzoną ustawą z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej - w związku z reformą ustrojową państwa (Dz. U. Nr 106, poz. 668 z późn. zm.), jak najwięcej kompetencji przypisano organom administracji znajdującym się na jak najniższym szczeblu - najbliżej obywatela. Skutkiem takiego ukształtowania organów nadzoru budowlanego jest to, że posiadają one swoje własne, nie zastrzeżone do właściwości innych organów, kompetencje. Kompetencje te mogą być realizowane jedynie przez te organy; nie mogą zostać przejęte przez organ wyższego stopnia. Dlatego też, jeśli jakieś zadanie jest ustawowo przypisane powiatowemu inspektorowi nadzoru budowlanego - tylko on jest władny je zrealizować. Skierowanie w takiej sprawie wniosku do WINB lub do GINB zawsze skutkować będzie przekazaniem go do właściwego PINB.

Relacje miedzy organami
Nadzór nad organami nadzoru budowlanego sprawują:
- nad powiatowym inspektorem nadzoru budowlanego:
o rada powiatu, która jest właściwa do rozpatrywania skarg na powiatowego inspektora nadzoru budowlanego - jako osoby będącej kierownikiem powiatowej inspekcji, natomiast jeżeli skarga dotyczy powiatowego inspektora, jako organu administracji publicznej, działającego w określonym postępowaniu administracyjnym, jak również obsługującego go powiatowego inspektoratu - właściwy jest wojewoda, przy pomocy WINB.
o wojewoda, przy pomocy wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego, który jako organ wyższego stopnia sprawuje nadzór nad właściwym poziomem merytorycznym prac PINB,
o starosta, będący zwierzchnikiem administracji zespolonej w powiecie oraz pełniący w stosunku do PINB funkcję pracodawcy w rozumieniu Kodeksu pracy.
- nad wojewódzkim inspektorem nadzoru budowlanego:
o Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego, który jako organ wyższego stopnia sprawuje nadzór nad właściwym poziomem merytorycznym prac WINB oraz nadzoruje jego działalność,
o wojewoda, będący zwierzchnikiem administracji zespolonej w województwie oraz pełniący w stosunku do WINB funkcję pracodawcy w rozumieniu Kodeksu pracy.

Nadzór nad działalnością organów administracji architektoniczno - budowlanej sprawują:
- nad starostą - wojewoda, jako organ wyższego stopnia w stosunku do starosty ,
Ponadto, wojewódzki inspektor nadzoru budowlanego sprawuje kontrolę nad działalnością starosty wynikająca ze stosowania przepisów prawa budowlanego, badając prawidłowość postępowania administracyjnego oraz wydawanych w jego toku decyzji i postanowień
- nad wojewodą - Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego sprawuje kontrolę nad jego działalnością wynikającą ze stosowania ustawy Prawo budowlane oraz właściwym poziomem merytorycznym prac w tym zakresie.

Zgodnie z ustawą z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (Dz. U. Nr 89, poz.414) Tekst jednolity (Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z późn. zm.) - do podstawowych obowiązków administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowlanego należy (art. 81):
1. nadzór i kontrola nad przestrzeganiem przepisów prawa budowlanego, a w szczególności:
a. zgodności zagospodarowania terenu z miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego oraz wymaganiami ochrony środowiska,
b. warunków bezpieczeństwa ludzi i mienia w rozwiązaniach przyjętych w projektach budowlanych, przy wykonywaniu robót budowlanych oraz utrzymywaniu obiektów budowlanych,
c. zgodności rozwiązań architektoniczno-budowlanych z przepisami techniczno-budowlanymi oraz zasadami wiedzy technicznej,
d. właściwego wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie,
e. stosowania wyrobów budowlanych,
2. wydawanie decyzji administracyjnych w sprawach określonych ustawą;
3. kontrola posiadania przez osoby wykonujące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie uprawnień do pełnienia tych funkcji;
4. dokonywanie czynności kontrolnych, które stanowią podstawę do wydania decyzji oraz podejmowania innych środków przewidzianych w przepisach prawa budowlanego.
Do właściwości organów administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowlanego w dziedzinie górnictwa należą sprawy i związane z nimi środki działania określone w ustawie, dotyczące obiektów i robót budowlanych zakładów górniczych (art. 89a).

Do zadań organów nadzoru budowlanego należy (art. 84 ust. 1 ):
1. kontrola przestrzegania i stosowania przepisów prawa budowlanego, w tym:
a. kontrola zgodności wykonywania robót budowlanych z przepisami prawa budowlanego, projektem budowlanym i warunkami określonymi w decyzji o pozwoleniu na budowę,
b. sprawdzanie posiadania przez osoby pełniące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie właściwych uprawnień do pełnienia tych funkcji,
c. sprawdzanie dopuszczenia do stosowania w budownictwie wyrobów budowlanych (art. 84a ust. 1),
2. kontrola działania organów administracji architektoniczno-budowlanej (wojewódzki inspektor nadzoru budowlanego kontroluje działania starosty, zaś Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego - wojewody);
3. badanie przyczyn powstawania katastrof budowlanych;
4. współdziałanie z organami kontroli państwowej.

Organy nadzoru budowlanego, kontrolując stosowanie przepisów prawa budowlanego (art. 84a ust. 2 ):
1. badają prawidłowość postępowania administracyjnego przed organami administracji architektoniczno-budowlanej oraz wydawanych w jego toku decyzji i postanowień;
2. sprawdzają wykonywanie obowiązków wynikających z decyzji i postanowień wydanych na podstawie przepisów prawa budowlanego.